Իրանի քրդերը «լռում էին» երկրում օրերս տեղի ունեցած հուզումների ժամանակ

(Նախորդ մասը)

Հունվարի 5-ին հաղորդվել է, որ «Թեհրանում աղոթքի ժամանակ մոլլա Ահմեդ Խաթամին ԱՄՆ-ին մեղադրել է Քրդստանում «երկրորդ Իսրայել» ստեղծելու մտադրության մեջ», սակայն, ինչպես նա է հայտարարել, Իրանը հաջողությամբ «ձախողել է այդ պլանը»: Ինչպես հայտարարել է Խաթամին, ԱՄՆ-ը կփորձի հակաիրանական գործողությունների համար զենք առաքել Էրբիլով ու աֆղանական սահմանով: «Դրա նպատակն է վերջ դնել Իսլամական Հանրապետությանը»,- ասել է նա: Քրդստանի տարածաշրջանային կառավարությունը (KRG) ձեռնպահ է մնացել Իրանում տեղի ունեցած բողոքի հանրահավաքների առթիվ մեկնաբանություններ անելուց: Սակայն այնուհետև քրդական հաղորդագրություններից հայտնի է դարձել, որ, բացի մոլլա Խաթամիից, Իրանի նպատակահարմարության խորհրդի քարտուղար գեներալ Մոհսեն Ռըզային էլ է հայտարարել, որ բողոքներն Իրանում ծրագրված են եղել Իրաքյան Քրդստանում: Եվ ահա այստեղ KRG-ն արձագանքել է: Իրաքյան Քրդստանի վարչապետ Նեչիրվան Բարզանին հունվարի 8-ին Էրբիլում կայացած մամուլի ասուլիսում հայտարարել է. «Իրանը մեզ համար կարևոր հարևան է և մենք միշտ ձգտում ենք ամուր հարաբերություններ ունենալ Իրանի հետ. մենք երբեք վնաս չենք պատճառի Իրանի կայունությանն ու անվտանգությանը: Այն, ինչ հիմա տեղի է ունենում Իրանում, ներքին խնդիր է»: Իսկ KRG-ի մամուլի քարտուղար Սաֆին Դիզային ասել է. «Նման դիտողությունները չեն կարող ծառայել Քրդստանի և Իրանի բարեկամական կապերին»:

Նշված տեղեկությունները, այնուամենայնիվ, ստիպում են հավատալ իրանական հետախուզության այն պնդումների հավաստիությանը, թե մարդասպան ահաբեկիչները, լինեն քրդեր, թե ոչ, իրականում հուզումների ժամանակ հաջողությամբ թափանցում էին Իրան՝ Արևմտյան Ադրբեջանի օստանի տարածք: Իսկ թե ինչու՞ Իրանի քրդերը, ըստ էության, անտեսեցին «հարմար պահը» իրենց ազգային կարգախոսների ու ելույթների համար. սա արդեն խոսակցության այլ թեմա է, թեև ոչ պակաս կարևոր: Բայց այդ հարցից դժվար կլինի գլուխ հանել, եթե չդիմենք Սիրիայում և Իրաքում, այսինքն, Իրանի սահմաններից դուրս ահաբեկչության դեմ Իրանի մղած պայքարին: Հատկապես Իրաքում, ուր, ինչպես հայտնի է, անցած տարվա աշնանը քրդական ինքնավարությունում (KRG) կազմակերպվեց և անցկացվեց, այսպես կոչված, «անկախության հանրաքվե»:

Սակայն կան նաև ներիրանական իրողություններ, որոնք Իրանի քրդերին ստիպում են ավելի խելացի լինել, քան Սիրիայի ու Իրաքի իրենց եղբայրները: Բանն այն է, որ, ինչպես ընդունված է անել, «Էթնիկ քուրդ» է կամ, առնվազն, նրան այդպես են համարում, այաթոլահ շեյխ Ահմադ Ջաննաթին, որը, առանց չափազանցության, արդի Իրանի կրոնական և պետական ականավոր գործիչ է, Իրանի պետականության հզոր սյուներից մեկը: Նա Սահմանադրության պահապանների խորհրդի նախագահն է, պատասխանատու է իսլամի դոգմաներին իրանական օրենսդրության համապատասխանության տեսչական ստուգման և տարբեր ընտրություններում թեկնածուների հաստատման համար: Այաթոլահ Ջաննաթին խորհրդի կազմի մեջ է 1980 թվականին նրա հիմնադրումից ի վեր և այն գլխավորում է սկսած 1988 թվականից: Բացի պահապանների խորհրդում նախագահելուց, Ջաննաթին Իրանի նպատակահարմարության խորհրդի, փորձագետների խորհրդի և ազգային անվտանգության բարձրագույն խորհրդի (ԱԱԲԽ) կազմի մեջ է: Այաթոլահ Ջաննաթին մեծ ազդեցություն է ունեցել և ունի Իրանի քաղաքականության վրա: Նա հաճախ համարվում է նախկին նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադի և զինված ուժերի ու Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսի (ԻՀՊԿ) հետ կապված բազմաթիվ անձանց հոգևոր հովանավոր:
Օրինակ, Իրանի պաշտպանության նախկին նախարարի (1997-2005 թթ.), իսկ ներկայումս ԱԱԲԽ-ի նախագահ դերծովակալ Ալի Շամխանիի: Եթե նկատի ունենանք, որ Շամխանին եղել է նաև Խուզիստանի նահանգում ԻՀՊԿ ուժերի հրամանատարը (1981-82 թթ.), ԻՀՊԿ-ի գլխավոր հրամանատարի առաջին տեղակալը (1982-89 թթ.) և, վերջապես, ԻՀՊԿ-ի ցամաքային ուժերի գլխավոր հրամանատարը (1984-89 թթ.), ապա հասկանալի կդառնա, որ այաթոլահ Ջաննաթին նաև մի մարդ է, որն անմիջական ազդեցություն ունի բուն ԻՀՊԿ-ում, ինչպես նաև ծայրաստիճան մոտ է գերագույն առաջնորդ այաթոլահ Սեյեդ Ալի Հոսեյնի Խամենեիի հետ, քանի որ ամբողջ ԻՀՊԿ-ը գտնվում է այաթոլահ Խամենեիի անմիջական ենթակայության ներքո: Եվ արդեն այս պարագայում զարմանք չի առաջացնում այն հանգամանքը, որ այաթոլահ Ջաննաթիին անվանում են նաև ԻՀՊԿ-ի նախկին գլխավոր հրամանատար (1981-1997 թթ.), իսկ հիմա նպատակահարմարության խորհրդի անդամ գեներալ մայոր Մոհսեն Ռըզայիի հոգևոր հովանավորը՝ խիստ պահպանողական մի մարդու, որի մասին երբեմն ասում են, թե հենց նա է ղեկավարել ԻՀՊԿ-ի արտասահմանյան գործողությունները:

Երբ Իրանում տեղի ունեցած իսլամական հեղափոխությունից գրեթե անմիջապես հետո մի շարք քրդաբնակ վայրերում զինված ապստամբություններ բռնկվեցին, ապա հենց այաթոլահ Ջաննաթին էր, որ շատ ակտիվ մասնակցություն ունեցավ հաշտության բանակցություններին: Հենց նրա խաղաղարարության շնորհիվ էր, որ Սենենդեջում դադարեց դիմակայությունը, հետո նաև այլ վայրերում մարդիկ վայր դրեցին զենքը և ընդունեցին իսլամական հեղափոխությունը: Այաթոլահ Ջաննաթին հայտնի է նաև տարածաշրջանում քրդական գործոնի վերաբերյալ «առանձնահատուկ» հայտարարություններով: Օրինակ, 1991-92 թթ. նա մի քանի անգամ ասել է, որ Իրանը կարող է աջակցություն ցուցաբերել «եղբայր քրդերին»... Թուրքիայում: Բնական է, որ այն տարիներին նման հռետորաբանությունը հետևանք էր այն բանի, որ ԱՄՆ-ը թուրքական MIT հատուկ ծառայության միջոցով Թուրքիային ակտիվորեն նախապատրաստում էր Իրանի դեմ պատերազմի: Իրանական հակահետախույզների կողմից այդ «հատուկ նախագծի» մերկացումից հետո, 1992 թ. թուրքական MIT-ի միանգամից երկու նախկին աշխատակիցներ խոստովանեցին դա, և զարմանալի լինի, թե ոչ, մի քանի ամիս հետո՝ 1993 թ. ապրիլին, հանկարծամահ եղավ Թուրքիայի նախագահ Թուրգութ Օզալը, որը, ի դեպ, հրապարակավ խոստովանել էր, որ ինքը ազգությամբ քուրդ է: Օզալը սրտի կաթված ստացավ, ի դեպ, Ադրբեջան կատարած այցից անմիջապես հետո:

Թեև դա ուղղակիորեն չի էլ վերաբերում մեր թեմային, սակայն հետաքրքիր է, որ 1996-ի նոյեմբերին թուրքական լրատվամիջոցները հրապարակեցին մի տեսանյութ, որտեղ «Քրդական աշխատավորական կուսակցության» (PKK) առաջնորդ Աբդուլլա Օջալանը ասել է, որ Օզալին թունավորել են թուրքական հատուկ ծառայությունները, քանի որ 1993 թ. ապրիլի 15-ին նա քրդերի հետ պայմանավորվել էր զինված հակամարտության կարգավորման շուրջ և մտադիր էր հրապարակայնորեն հայտարարել այդ մասին հենց ապրիլի 17-ին, այսինքն այն օրը, երբ ինքը մեռավ: Նախագահի այրին պահանջել է վերանայել գործը, սակայն նրա դիմումը անհետևանք է մնացել: 2012 թ. հոկտեմբերի 2-ին Ստամբուլում ձեռնամուխ եղան Օզալի արտաշիրմմանը՝ նրանում թույն գտնելու նկատառումով: Նոյեմբերի 2-ին հայտարարվեց, որ Թուրգութ Օզալի դիակի հյուսվածքների լաբորատոր հետազոտությունների ընթացքում թուրք բժիշկները հայտնաբերել են հազվագյուտ թունավոր նյութի՝ ստրիխնին-կերատինի հետքեր և հանգել են հետևության, որ Օզալը դրանով է թունավորվել: Ստրիխնինի վերաբերյալ տեղեկությունը պաշտոնապես չի հաստատվել: 2012 թ. դեկտեմբերի կեսերին հայտնի դարձավ, որ քաղաքական գործչի աճյունում հայտնաբերվել են միանգամից չորս տեսակի թունավոր նյութեր՝ ամերիցիում, պոլոնիում, կադմիում և միջատասպան ԴԴՏ:

Հիմա մի քանի խոսք Իրանի երկրորդ նշանակալի անհատականության մասին, որի առնչությամբ ևս պնդում են, թե նա «էթնիկ քուրդ» է: Դա Իրանի ԻՀՊԿ-ի «Կոդս» հատուկ նշանակության զորախմբի գլխավոր հրամանատար գեներալ-մայոր Քասեմ Սոլեյմանին է: Մենք շատ ենք գրել նրա մասին: Գրել ենք նաև Իրաքում ու Սիրիայում «Իսլամական պետություն» խմբավորման ահաբեկիչների դեմ տարած հաղթանակում նրա ունեցած դերի մասին: ՈՒստի նրա մասին խոսելիս ամեն ինչ չենք կրկնի: Բայց հիշեցնենք, որ հենց նա է «մեղավոր», որ Իրաքի քրդական ինքնավարության (KRG) նախագահ Մասուդ Բարզանին «անկախության հանրաքվեի» ձախողումից հետո հրաժարական տվեց: Թեհրանում KRG-ի տարածաշրջանային կառավարության ներկայացուցիչ Նազիմ Դաբագի՝ 2017 թ. հոկտեմբերի 22-ի հայտարարությունից հասկանալի է դառնում, որ իրաքյան բանակի և շիական աշխարհազորի հետ մեկտեղ սեպտեմբերի վերջին-հոկտեմբերի սկզբին Հյուսիսային Իրաք էին մտել նաև «Կոդսի» հատուկջոկատայինները հենց իր՝ գեներալ-մայոր Սոլեյմանիի գլխավորությամբ: Դաբագի ասելով, քրդերի առաջնորդները պատրաստ են անկախության հանրաքվեից հետո ծագած խնդիրները լուծելու բանակցությունների միջոցով, ողջունելով այդ ուղղությամբ գեներալ-մայոր Սոլեյմանիի գործադրած ջանքերը. «Պարոն Սոլեյմանին մի մարդ է, որն ազնիվ է վերաբերվել Իրաքի քրդերին, նա Իրաքյան Քրդստանում հանրաքվեի անցկացման վերաբերյալ նախազգուշացումներ հրապարակեց մինչև նրա անցկացումը,- ասել է Դաբագը, ըստ Fars News-ի:- Իրանը ձգտում է Քրդստանի տարածաշրջանի և Իրաքի կենտրոնական կառավարության միջև եղած խնդիրը լուծել Իրաքի Սահմանադրության հիման վրա, և մենք այդ առնչությամբ Իրանի ձեռնարկած միջոցները դրական ենք գնահատում»:

Այդ հայտարարությանը համահունչ էին նաև իրաքցի բարձրաստիճան քուրդ օրենսդիր Մասուդ Հայդերի խոսքերը, որը գեներալ-մայոր Սոլեյմանիին գովաբանել էր նրա միջնորդական դերի համար, «որը սեպտեմբերի 25-ին Իրաքյան Քրդստանում անցկացված անկախության հանրաքվեից հետո հանգեցրեց խնդիրների կարգավորմանը»: «Վերջերս, անցկացնելով հանրաքվեն, 9 հոդվածից բաղկացած համաձայնագիր կնքվեց Իրաքի ժողովրդական ուժերի (այսինքն, «Ալ-Հաշդ աշ-Շաաբի» աշխարհազորի- խմբ.) գլխավոր հրամանատար Հադի ալ-Ամերիի և Քրդստանի հայրենասիրական միության (YNK) գլխավոր հրամանատար Բաֆել Աթ-Թալաբանիի (Ջալալ Աթ-Թալաբանիի որդու- խմբ.) միջև՝ Իրաքի վարչապետ Հայդեր ալ-Աբադիի ղեկավարությամբ և «Կոդսի»ի ուժերի հրամանատար Քասեմ Սոլեյմանիի միջնորդությամբ, որի հիման վրա հանրաքվեի արդյունքները անորոշ ժամանակով չեղարկվեցին»,- հաղորդել է Մասուդ Հայդերը:

Այսպիսով, իրենք՝ Իրաքի քրդերը, ճիշտ է, Բարզանիի ու «Քրդստանի ժողովրդավարական կուսակցության» (KDP) մրցակիցներն են, հրապարակել են այն պատճառները, որոնց շնորհիվ իրականություն չդարձան սեպտեմբերի 25-ի հանրաքվեի քաղաքական հետևանքները: Իրանի «Կոդս» հատուկ ծառայության և անձամբ գեներալ-մայոր Սոլեյմանիի միջնորդությամբ, Բարզանիի ընդդիմախոսները ոչ այն է` համոզել են նրան, ոչ այն է` Բարզանիի կլանին ապացուցել են, որ «սխալ» է տեղի ունեցել: Այլ քուրդ օրենսդիրներ, ինչպես հաղորդել է Reuters գործակալությունը, հայտարարել են նաև, որ գեներալ-մայոր Սոլեյմանին YNK-ի՝ Իրաքում քրդական երկու հիմնական քաղաքական կուսակցություններից մեկի և Թեհրանի դաշնակիցների հետ հանդիպում է ունեցել Սուլեյմանիա քաղաքում՝ այն բանից առաջ, երբ Իրաքի վարչապետ ալ-Աբադին իր զորքերին հրամայեց շարժվել դեպի Քիրկուկ:

Reuters-ը հաղորդել է, որ գեներալ-մայոր Սոլեյմանին քուրդ առաջնորդներին ասել է, որ փեշմերգայի ուժերը չեն կարողանա հաղթել ալ-Աբադիի զորքերին, որոնց աջակցում են Արևմուտքն ու տարածաշրջանի տերությունները, այդ թվում՝ Իրանն ու Թուրքիան: «Սուլեյմանիի այցը... պետք է վերջին հնարավորությունը տար, որպեսզի որոշում ընդունող անձինք ճակատագրական սխալ թույլ չտային»,- գրում է Reuters-ը, վկայակոչելով YNK կուսակցության պատգամավորներից մեկին: YNK-ի առաջնորդներից Ալա Աթ-Թալաբանին արաբալեզու «Ալ-Հադաթ» հեռուստաալիքով պատմել է. «Սոլեյմանին մեզ ասաց, որ Քիրկուկը պետք է վերադառնա օրենքի ու սահմանադրության դաշտ, այնպես որ, եկեք գանք ըմբռնման»:

Մնացածը երկրորդական բան է: Մենք տեսնում ենք, որ Իրանի քրդերը, երևի, շատ լավ իրազեկված են այաթոլահ Ջաննաթիի և գեներալ-մայոր Սոլեյմանիի դերի, ոչ միայն Իրանի, այլև ամբողջ տարածաշրջանի քրդերի համար նրանց նշանակության մասին: Եվ տեղին է ենթադրել, որ Իրանի հակակառավարական տրամադրություններ ունեցող քրդերը կանխավ մտածել ու հաշվարկել են, որ իրենց «լռությունը» լավագույն վարվելաձևը կլինի: Չէ՞ որ միշտ պատրաստ կլինեն իրենց մոտ գալու Իրանի շատ հեղինակավոր գործիչներ՝ «Էթնիկ քրդեր», որոնց ազդեցությունը բուն Իրանում և նրա սահմաններից դուրս, այդ թվում նաև քրդերի վրա, բացարձակապես անվիճելի է:

Սերգեյ ՇԱՔԱՐՅԱՆՑ

Հեղինակի նյութեր

• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-3
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում-2
• Թուրքիայի Հանրապետությունը Մուստաֆա Քեմալ փաշայի ժամանակներից մինչ օրս․ առաջին սիոնիստական պետությունն աշխարհում
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի- 2
• Ժամանակակից «Ադրբեջանի հանրապետությունը» սիոնիստների, անգլո-սաքսոնների և պանթուրքիստների հենակետն է՝ ընդդեմ Իրանի և ՌԴ-ի-1
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Երևա­նի և Ստե­փա­նա­կեր­տի ա­ռա­ջին խն­դի­րը պաշտ­պա­նու­թ­յան եր­կու պե­տա­կան կո­մի­տե­նե­րի շտապ ձևա­վո­րումն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Կրկին ու կր­կին՝ «Փա­շի­ն­յա՛ն, հե­ռա­ցի՛ր». սա ժո­ղովր­դի պա­հանջն է
• Փա­շի­ն­յանն ա­մեն օր, կա­մա­վոր հրա­ժա­րա­կան չտա­լով, ըն­դա­մենն ա­պա­ցու­ցում է, որ հա­կա­հայ ու­ժե­րի դրա­ծո է
• Բաց հարց Ռու­սաս­տա­նի ԶԼՄ-նե­րին. Ինչ­քա՞ն կա­րե­լի է ստել Ար­ցա­խի հար­ցում հա­յե­րի «մեղ­քի» մա­սին
• Ռու­սաս­տանը, Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րի թողտ­վու­թ­յամբ, Թուր­քիա­յին ներս է թո­ղել Այսր­կով­կա­սի մեր մա­սը
• Թուր­քիան մուտք է գոր­ծել տա­րա­ծաշր­ջան ու Ար­ցա­խից սպառ­նում է և՛ Ի­րա­նին, և՛ Ռու­սաս­տա­նին
• Փա­շի­ն­յան, խոս­տո­վա­նիր, գու­ցե Զան­գե­զուրն է՞լ եք ար­դեն վա­ճա­ռել թուր­քե­րին
• Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­ցի­նե­րի մի մա­սը դա­վա­ճա­նել է ողջ հայ ժո­ղովր­դին
• Մեր ժո­ղովր­դին ԱՄՆ-ը, Իս­րա­յե­լը, Անգ­լիան և Թուր­քիան դա­վա­ճան­նե­րի ձեռ­քով «Այսր­կով­կաս­յան Դեյ­թոն» են պար­տադ­րել
• «Ով խա­ղա­ղու­թ­յուն է ու­զում խայ­տա­ռա­կութ­յան գնով, կս­տա­նա և՛ պա­տե­րազմ, և՛ խայ­տա­ռա­կութ­յուն»
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ
• Թեհ­րա­նում ար­դեն ըն­դուն­ված են ինչ-որ պատ­շաճ ո­րո­շում­ներ

Մեկնաբանություններ